Zingen in de natuur zonder dat de zangvogels er last van hebben

Dansen onder de sterren, bier drinken in het gras, gewekt worden door de zon op je tentdoek: een zomers muziekfestival is vaak een dagenlange outdoorervaring. Van het evenemententerrein bij Biddinghuizen (waar dit weekend Lowlands plaatsvindt) tot de duinen van Terschelling en Vlieland: op allerlei buitenlocaties komen duizenden tot soms wel tienduizenden bezoekers bijeen. Een uitdaging voor organisatoren, terreinbeheerders én ecologen, want de bezoekers delen hun festivallocatie met de lokale flora en fauna. En die mogen niet te veel hinder ondervinden van al het menselijk vermaak.

„Al vanaf de eerste editie in 2009 zijn we als Staatsbosbeheer nauw betrokken geweest bij Into the Great Wide Open”, zegt boswachter Anke Bruin-Kommerij tijdens een wandeling door een naaldbos aan de oostkant van Vlieland. „Cultuur en natuur zijn prima te combineren, als je maar goed met elkaar communiceert.” Ook dit jaar vindt het vierdaagse muziekfestival met ruim 5.000 bezoekers weer op het eiland plaats, in het eerste weekend van september. Bruin-Kommerij en haar collega’s zijn al maanden bezig met de voorbereiding. „We overleggen met de organisatoren, en met de kunstenaars die installaties willen ophangen. Wat kan wel, wat kan niet, hoe zorg je dat de natuur geen last heeft van je plannen?”

Ze wijst op een zanderige, reliëfrijke open plek in het bos. „Kijk, hier heb je een paar lariksen staan. Die zijn zeldzaam op het eiland, en het laatste wat je wil is dat die bomen iets overkomt. Tegelijkertijd is deze open plek een prachtige locatie voor optredens. Dus zet de organisatie informatieborden en beschermende hekken rond de lariksen. Dat werkt uitstekend.”

Een voordeel, zo benadrukt ze, is dat op Vlieland geen grote zoogdieren zoals herten en reeën leven die hinder kunnen ondervinden. „Sowieso is het geen keiharde rampetampmuziek. En we zitten buiten het vogelbroedseizoen, dat scheelt een hoop. Maar hoe dan ook gaat de natuur altijd voor. Stel dat hier in september nog een buizerd zou zitten met jongen, of dat de zeldzame dennenorchis hier zou bloeien, dan komt er geen podium op deze plek. Wij als beheerder zijn verantwoordelijk voor de locatiekeuze.”

Tijdens Into the Great Wide Open houden de boswachters toezicht, en worden daarbij geholpen door collega’s van andere waddeneilanden. „In juni, als zij daar het Oerol-festival hebben, is het net andersom: dan helpen wij op Terschelling een handje.”

Broedende meerkoet

Ook elders in Nederland kan geen festival doorgaan zónder dat er met aanwezige dieren en planten rekening wordt gehouden. „Als organisatoren zijn wij er verantwoordelijk voor dat we voldoen aan de Wet natuurbescherming”, vertelt Maarten van Lokven, senior-manager van outdoorprojecten bij Mojo Concerts aan de telefoon. Jaarlijks is hij betrokken bij tientallen concerten en festivals, waaronder Lowlands, en werkt daarin nauw samen met ecologen. In die wet staat onder meer dat het verboden is om rust- en voortplantingsplaatsen van dieren te vernielen of te beschadigen. Ook is het niet toegestaan om opzettelijk soorten te verstoren, te vangen of te doden. Daarbij gaat het in principe alleen om verstoring met een blijvend effect, zoals een vermindering van het aantal nakomelingen of achteruitgang van lokale populaties.

„Om een vergunning te krijgen voor een evenement, moeten we aantonen dat we de aanwezige natuur niet verstoren – iets wat we sowieso belangrijk vinden. Dat doen we onder andere door de aanwezige soorten te laten inventariseren, en door ons door ecologen te laten adviseren hoe we eventuele knelpunten kunnen oplossen.”

Welke knelpunten dat zijn, hangt af van diverse factoren: de locatie, de duur van het evenement en het moment in het jaar. „Je kunt je voorstellen dat een festival in het voorjaar of de vroege zomer verstorend kan werken voor broedvogels. Dan moet je er dus zeker van zijn dat de podia en het kampeerterreinen ver uit de buurt van nestgebied blijven, en dat je vooral geen vogels opschrikt door te harde muziek of vuurwerkshows. Makkelijk genoeg gezegd op papier, maar in de praktijk niet altijd eenvoudig. De natuur laat zich natuurlijk niet plannen, een vogel kan gaan zitten waar hij wil.”

Eén zeldzaam broedpaar

Zo zijn er op festivalcampings weleens meerkoetnesten aangetroffen. „Die scherm je dan met dranghekken af en laat je vervolgens monitoren om er zeker van te zijn dat de broedsels uitkomen. Maar ideaal is het niet. Je wilt niet het risico lopen dat je door één zeldzaam broedpaar je hele festival moet afblazen. En dus kiezen we waar mogelijk liever voor recreatieterreinen en stadsparken, waar het hele jaar door al veel mensen komen en de kans op verstoring gering is.” Lowlands vindt bijvoorbeeld altijd plaats op het terrein van Walibi in Biddinghuizen, dat het gehele jaar door verhuurd wordt voor evenementen. „Daar in de buurt zul je niet snel dieren aantreffen die gevoelig zijn voor wat rumoer.”

Op Terschelling zijn Oerol en Staatsbosbeheer sinds de eerste editie in 1982 „samen groot geworden”, zegt boswachter Remi Hougee aan de telefoon. „Het begon heel kleinschalig, en daarom was het geen probleem dat het in juni plaatsvond, in het broedseizoen.” Inmiddels vindt er jaarrond monitoring plaats van soorten en locaties. „In de afgelopen coronajaren zónder festival was het niet zo dat er opeens veel meer kuikens werden grootgebracht. Dat was voor ons de bevestiging dat we op het goede pad zitten.”

Terschelling is Natura2000-gebied, de provincie heeft 40 locaties op het eiland laten beoordelen om te kijken wat wel en niet kan qua geluid en licht en bezoekersaantallen. Ieder jaar hebben we leermomenten. We hebben weleens last minute een voorstelling moeten verplaatsen omdat ergens een ransuil zat. Een andere keer is het fout gegaan toen werd gevraagd of er ‘een containertje’ mocht worden neergezet, en er een compleet duin werd afgegraven… Sindsdien zijn we alert als er verkleinwoorden worden gebruikt.”

Vanuit wetenschappelijk oogpunt is er nog te weinig gedegen onderzoek gedaan naar de impact van muziekfestivals op natuur, zo staat te lezen in het eerder dit jaar verschenen rapport Verstoring van vogels door recreatie van Vogelbescherming Nederland. Vaak „blijft het bij een quick scan of natuurtoets waarbij op basis van aanwezige soorten en habitats wordt ingeschat wat de mogelijke effecten zijn”. Bij een handjevol veldonderzoeken op festivals, waar goede voorzorgsmaatregelen waren getroffen, zijn geen aanwijzingen gevonden dat er nesten verloren zijn gegaan.

Kleinere zangvogels

Maar het rapport plaatst daar een kritische noot bij: „Met name effecten op broedsucces van kleinere zangvogels zijn amper onderzocht. Hierdoor kunnen effecten die niet of nauwelijks zichtbaar zijn, zoals verlies van jongen, onopgemerkt zijn gebleven.” Hoofdonderzoeker Karen Krijgsveld, per e-mail: „Een muziekfestival verstoort sowieso de vogels en andere dieren die er leven. Als ergens is vastgesteld dat er ‘geen verstoring’ plaatsvindt, dan gaat het er in feite om dat die verstoring beperkt blijft tot wat wettelijk is toegestaan. Maar dat betekent niet dat dieren er geen last van hebben.”

De vraag is in hoeverre je überhaupt een muziekfestival moet willen organiseren in of bij een natuurgebied, zegt ze. „Juist omdat het verstoring geeft op een plek die bedoeld is voor natuur. Gaat het festivalgangers daar écht om de toegevoegde natuurbeleving?”

Krijgsveld en haar collega’s benadrukken in het rapport dat in Nederland bijna 90 procent van de festivals plaatsvindt in of net na het vogelbroedseizoen, en pleiten ervoor om evenementen buiten die periode te organiseren. Wat dat betreft zijn nazomerfestivals als Lowlands en Into the Great Wide Open goed getimed. Wel bestaat er zeker in droge jaren het risico op bosbranden, benadrukt boswachter Bruin-Kommerij op Vlieland. „De allereerste editie was het zo droog dat er nergens mocht worden gerookt.”

Vuilnis wordt opgeruimd door de festivalorganisatie en de bezoekers zelf, voegt ze toe. „En van elk ticket dat wordt verkocht gaat een kleine bijdrage naar Staatsbosbeheer, dat vind ik een mooi gebaar. Er gaat toch een hoop tijd inzitten, ook vanuit ons.” Wat haar betreft is het die tijd meer dan waard. „De natuur vormt een prachtig decor voor de concerten. Er komen regelmatig mensen na afloop van het festival terug naar Vlieland, gewoon om te wandelen. En tijdens het weekend zelf zijn er ook genoeg mensen die een fietstochtje maken naar de westpunt van het eiland om even uit te waaien, ver weg van de drukte. Daar, bij de Kroon’s Polders en het uitgestrekte wad, vind je geen enkel podium. Dat is in mijn ogen pas echt Into the Great Wide Open.”

De hoogste natuurwaarde creëer je als je mensen wegstuurt, zegt Hougee op Terschelling. „Maar onbekend maakt onbemind, en we willen juist dat iedereen de natuur kan beleven. Dus wij kijken als boswachters waar recreatie op het eiland wél kan, zodat bezoekers zich zo vrij mogelijk voelen.”