Waddeneilanden noodgedwongen terug naar zelfvoorziening. 'Circulaire economie voor ons cruciaal'

Molenaar Clemens Brouwer leegt het bakje met koolzaadpulp, het essentiële deel van de oliemolen. De Phenix op Ameland kan sinds eind 2022 weer olie kan maken.

Molenaar Clemens Brouwer leegt het bakje met koolzaadpulp, het essentiële deel van de oliemolen. De Phenix op Ameland kan sinds eind 2022 weer olie kan maken. Foto: Jan Spoelstra

Klimaatverandering noodzaakt de eilanders terug te keren naar oude tijden van zelfvoorziening. Materiaal, afval, energie en zoet water moeten zoveel mogelijk van de eilanden komen en er blijven.

Lees meer over
Wadden

,,De omslag naar een meer circulaire economie is voor de eilanden cruciaal”, zei burgemeester Michiel Uitdehaag van Texel onlangs op een Waddensymposium in Dokkum. De van oudsher zelfvoorzienende Waddeneilanden zijn met de dienstverlenende economieën volledig afhankelijk geworden van de aanvoer van materiaal en de afvoer van afval, sprak hij.

De grens van die aanvoer is bereikt. Niet alleen zorgt het materialenvervoer voor overtollige uitstoot van CO2 en stikstof, ook verstoort de aanleg van stroomkabels en waterleidingen de waddenbodem. De spanningskabels naar Schiermonnikoog, Terschelling en Vlieland zitten al mudvol en water valt steeds vaker in clusterbuien naar beneden, gevolgd door lange droge periodes. Ameland breekt zich bijvoorbeeld het hoofd over hoe water van douchende toeristen hergebruikt kan worden.

De afgebakende eilanden zien zich daarom noodgedwongen als de ideale plek om te experimenteren met circulaire projecten. Vanwege de schaarste aan zoet water geldt op de eilanden een permanent beregeningsverbod. Op Texel zijn boeren twee jaar geleden begonnen met een proef met opslag van regenwater in de herfst en de winter in de diepe bodem, 15 meter onder de grond. In de zomer wordt dit water dan gebruikt door de landbouwers, die door droge zomers nu tot 40 procent van hun oogst verloren zien gaan. Als dit plan slaagt, kunnen andere eilanden dit systeem overnemen.

‘Repareer het, recycle het, hergebruik het’

Volgens Hanneke Schmeink van Circulair Friesland is het opbouwen van een circulaire economie een kwestie van ,,gezond verstand gebruiken”. Als voorbeeld noemde ze op het symposium in Dokkum matrassen en bedden. ,,Daar liggen heel veel van op de eilanden. Kijk wat er verder is: wol, vezelhennep. Repareer het, recycle het, hergebruik het. Daar creëer je ook werkgelegenheid mee.” Dergelijke ambachten keren al terug op Ameland, waar wol van Amelander schapen weer op het eiland wordt gesponnen en molens weer mosterd, meel en olie maken.

Schmeink kwam zelf ook met een voorbeeld op Ameland. Strandtent Sjoerd hergebruikt de koffiedrab. ,,Hij kweekt daar oesterzwammen op en zet die op de menukaart.” Toerisme kan helpen duurzamer te worden als eiland, betoogde ze met behulp van een microvoorbeeld. ,,MadeByMaud is een bakkerijtje op Schier met hippe vegan-dingen. Door bezoekers kun je zoiets handhaven, dat lukt niet met Schiermonnikogers alleen. Het gaat om balans.”

Op Texel wil de gemeente materiaalstroomanalyses maken, vertelde burgemeester Uitdehaag. ,,Zodat we precies weten wat het eiland aan materialen in komt en wat ervan afgaat.” Ook moet duidelijker worden hoe afval voorkomen kan worden of kan dienen als grondstof. ,,Zo verminderen we de noodzaak voor het gebruik van nieuwe grondstoffen en energie.”

Opslag van energie

Opslag van energie is een ander aspect waarmee de eilanden volop experimenteren. Hard nodig, zo illustreerde Uitdehaag met een voorbeeld: ,,Als de zon niet schijnt, is ons energieverbruik vaak het hoogste. Als de zon wel schijnt, is ons verbruik vaak laag.”

Op Ameland is een test met energie in waterstof opslaan en later via een brandstofcel beschikbaar maken als elektriciteit succesvol verlopen, haalde Uitdehaag aan. Ook de opslag in grote accu’s hoort bij de zoektocht naar oplossingen, vervolgde hij. ,,De eilanden zijn hiervoor prachtige etalages om vervolgens in heel Nederland op te schalen.”